06 سپتامبر

ژورنال های Open access و Close access

ژورنال های Open access و Close access :

ژورنال های دسترسی آزاد و اشتراکی (دسترسی غیرآزاد) را بهتر بشناسیم
ژورنال‌های دسترسی آزاد (Open access) و اشتراکی (دسترسی غیر آزاد یا Close access) را بهتر بشناسیم
یکی از راه‌های نشر و گسترش علم و تکنولوژی چاپ مقاله است؛ معمولا همه پژوهشگران علاقه‌مندند نتایج ماه‌ها و شاید سال‌ها تحقیقات‌شان را در معرض دید دیگران قرار دهند تا هم به تولید دانش و فناوری کمک کرده باشند و هم مسیر پیشرفت‌های تحصیلی و شغلی خود را هموار کنند. چاپ مقاله در ژورنال‌های معتبر بسیار دشوار است و این نوع مجلات برای پذیرش مقالات علمی اصول و قوانین خاصی دارند، اما به دلیل امتیازات مثبت چاپ مقاله ISI، تلاش کردن و جلب نظر هیات داوران این نوع مجلات برای همه محققان ارزش بسیار فراوانی دارد و قابل چشم‌پوشی نیست. مجلات ISI به انوع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند، اما یک نوع طبقه‌بندی این ژورنال‌ها بر اساس مدل دسترسی به آن‌هاست و شامل دو نوع مجلات دسترسی آزاد یا Open access و مجلات دسترسی غیر آزاد یا Close access می‌شود که در اینجا به تعریف هر کدام به طور مجزا می‌پردازیم.

مجلات دسترسی آزاد یا Open access به چه مجلاتی گفته می‌شود؟
مجلات دسترسی آزاد یا Open access به مجلاتی گفته می‌شود که مقالاتش به صورت آنلاین روی وبسایت ژورنال قابل مشاهده و دسترسی است و خوانندگان هزینه‌ای برای دریافت این مقالات نمی‌پردازند. در واقع، نویسندگان معمولا هزینه چاپ و انتشار مقاله‌شان را خودشان پرداخت می‌کنند و سایر افراد و مخاطبان به صورت آزادانه می‌توانند به مقاله آن‌ها دسترسی داشته باشند و مقالات را به صورت رایگان دانلود کنند؛ به تعبیر دیگر، پولی که از خوانندگان قرار است گرفته شود، خود مولفان می‌پردازند. البته مجلات دسترسی آزاد هم دو نوع هستند: نوع اول، همان طور که اشاره کردیم، مجلاتی را شامل می‌شوند که هزینه پذیرش و چاپ مقالات را از مولفان می‌گیرند و خوانندگان نیازی به پرداخت هزینه برای دسترسی به مجلات ندارند و نوع دوم مجلاتی هستند که هم خوانندگان بدون پرداخت هزینه به آرشیو مجلات دسترسی آزاد دارند و هم مولفان ملزم به پرداخت هزینه برای پذیرش و چاپ مقاله‌شان در این نوع ژورنال‌ها نیستند.

به طور کلی مجلات اوپن اکسس با رویکردی جدید کمک شایانی به محققان در تولید علم می‌کنند و هدف آن‌ها دسترسی عموم مردم اعم از دانشمندان، دانشجویان، دانش‌آموزان و همه پژوهشگران به مقالات تخصصی و افزایش اطلاعات علمی در زمینه‌های مطالعاتی مختلف است. این نوع مجلات در اوایل سال 2000 میلادی فعالیت خود را آغاز کردند و نخستین مقالات اوپن اکسس در زمینه علوم انسانی بودند که در سال 2003 میلادی به طور رسمی چاپ شدند.

مجلات دسترسی غیر آزاد یا Close access به چه مجلاتی گفته می‌شود؟
مجلات دسترسی غیر آزاد یا Close access به مجلاتی گفته می‌شود که اجازه دسترسی آزاد و رایگان به مقالات‌شان وجود ندارد و خوانندگان و مخاطبان مجله باید یا مقاله را بخرند، یا حق آبونمان و عضویت ژورنال را به صورت ماهیانه یا سالیانه بپردازند تا بتوانند مقالات را مشاهده کنند. در این نوع مجلات، مولفان مقالات با مجله قرارداد حفظ حق کپی رایت امضا می‌کنند که در آن قرارداد، مجله حق اشتراک‌گذاری و انتشار مقاله را از مولف می‌گیرد، به همین دلیل این مجلات برای مخاطبان و خوانندگان پولی است، اما نویسندگان هیچ هزینه‌ای برای چاپ مقالات‌شان به این مجلات پرداخت نمی‌کنند. البته پذیرش و چاپ مقاله در این نوع مجلات بسیار سخت و تابع ضوابط خاصی است و فقط پس از طی کردن مراحل داوری دشواری امکان‌پذیر است.

تفاوت‌های ژورنال اوپن اکسس (Open access) و کلوز اکسس (Close access) چیست؟
• در مجلات کلوز اکسس خوانندگان حق آبونمان عضویت در ژورنال یا خرید مقاله را می‌خرند، در حالی که در ژورنال‌های دسترسی آزاد هزینه‌ای نمی‌پردازند.

• در مجلات اوپن اکسس محتوای مقاله به صورت آنلاین و روی وبسایت مجله قابل دسترس است و خوانندگان برای دانلود و استفاده از آن با هیچ مانع پولی یا موانع دیگری روبه‌رو نیستند. معمولا مولف هزینه‌های چاپ و انتشار مقاله را می‌دهد تا خوانندگان بتوانند به صورت آزادانه به محتوای مقاله وی دسترسی پیدا کنند. به عبارت دیگر، همه کاربران این مجلات اجازه دارند مقالات آن وبسایت را به آسانی و کاملا قانونی بخوانند و بارگذاری کنند. همچنین در بسیاری از موارد کاربران می‌توانند بر حسب نیازشان با دریافت مجوزهای لازم، حق استفاده بیشتر از آن مقالات _ مانند نسخه‌برداری یا کپی کردن، چاپ و توزیع _ را داشته باشند.

• مجلات کلوز اکسس در جامعه علمی و دانشگاهی از ارزش و اعتبار بیشتری برخوردارند و مشهورترند، چون ایمپکت فاکتور دارند، در حالی که مجلات اوپن اکسس جدیدترند و معمولا ضریب تاثیر ندارند، هر چند این مساله به تنهایی ملاک انتخاب شدن یا نشدن یک مجله نیست و باید به فاکتورهای دیگر هم توجه کرد. لازم به یادآوری است که شاخص ایمپکت فاکتور (Impact Factor) یا ضریب تاثیرگذاری مقدار تاثیری است که یک مقاله بر مقاله‌های دیگر می‌گذارد؛ برای مثال، تعداد ارجاع به آن مقاله در یک بازه زمانی مشخص را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، با مقایسه ضریب تاثیر (IF) مجلات در یک حوزه واحد، ارزش و اعتبار آن‌ها در آن زمینه مشخص می‌شود. به طور معمول مجلات ایمپکت‌دار رتبه علمی بالاتری دارند و چاپ مقاله در آن‌ها بسیار سخت است، اما مجلات بدون ایمپکت داوری راحت‌تری دارند و در ردهبندی علمی در رتبه پایین‌تری نسبت به مجلات ایمپکت‌دار قرار دارند.

• مجلات اوپن اکسس در مقایسه با مجلات کلوز اکسس هزینه‌های پایین‌تری برای چاپ مقالات صرف می-کنند.

• مجلات اوپن اکسس _ به دلیل رایگان بودن دسترسی به آن‌ها _ بازدیدکننده بیشتری دارند و افراد بیشتری آن‌ها را مطالعه می‌کنند. البته لزوما تعداد بیشتر دانلود یا خواننده به معنای ارجاع بیشتر به آن مجله نیست، اما دیده شدن بیشتر مقالات ممکن است به ارتباطات و همکاری‌های بیشتر پژوهشگران منجر شود.

• فرآیند پذیرش، پاسخگویی به مولف و چاپ مقاله در مجلات کلوز اکسس اغلب طولانی است، مگر در مواردی که با صرف هزینه‌های بالا بتوان این پروسه را تسریع کرد، اما این فرآیند در مجلات اوپن اکسس مدت زمان کمتری لازم دارد. این مشکل به دلیل پرداخت نکردن هزینه از طرف نویسندگان مقالات است و به همین علت تعداد مقالات ارسالی به مجلات کلوز اکسس بسیار بالاست و هیات داوران این مجلات مجبورند درخواست‌های بسیاری را بررسی و داروی کنند که این مساله زمان‌بر است و گاهی ممکن است سال‌ها طول بکشد تا یک مقاله پذیرفته و چاپ شود.

• مجلات کلوز اکسس از نظر سطح علمی و اعتبار بهتر از مجلات اوپن اکسس معرفی می‌شوند و اغلب خوش‌نام‌ترند و این موضوع بین خوانندگان بسیاری مطرح است که به دلیل اعتبار بالای مجلات کلوز اکسس باید برای دسترسی به آن‌ها هزینه پرداخت.